Η Περίπτωση του Φάττυ Άρμπακλ.
Ο Φάττυ Άρμπακλ (Roscoe “Fatty” Arbuckle) είναι, δυστυχώς, παντελώς άγνωστος στην Ελλάδα, γεγονός που ξενίζει όχι μόνον διότι ο «χοντρούλης» ηθοποιός ήταν, στη δεκαετία του 1910 ένα από τα πρώτα ονόματα στη νέα (τότε) κινηματογραφική βιομηχανία της Αμερικής (του βωβού κινηματογράφου), αλλά κυρίως διότι ήταν ο άνθρωπος που εκτίμησε απεριόριστα το ταλέντο του νεαρού τότε Μπάστερ Κήτον (Buster Keaton) κι αποτέλεσε αν όχι το δάσκαλο ή τον μέντορά του, όπως αρκετοί ισχυρίζονται, τουλάχιστον έναν από τους πλέον φανατικούς θαυμαστές του (πράγμα που είναι ιδιαιτέρως ασυνήθιστο στο χώρο των ηθοποιών). Πράγματι, ο Φάττυ Άρμπακλ, από το 1917 έως και το 1919, στο απόγειο δηλαδή της καριέρας του, τόσο ως ηθοποιός όσο ως σκηνοθέτης και παραγωγός, επέλεγε και επιζητούσε τη συνεργασία του με τον Μπάστερ Κήτον, πράγμα που συνέβη σε 15 περίπου μικρού μήκους ταινίες. Κι είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ στις πρώτες ταινίες η συμμετοχή του Κήτον ήταν μικρή, στις τελευταίες ταινίες ήταν απολύτως ισόχρονη (και ισότιμη) με αυτή του πρώτου ονόματος, του Φάττυ Άρμπακλ. Βέβαια, από το 1920 και μετά ο Κήτον ανεξαρτητοποιήθηκε και ξεκίνησε τις δικές του ταινίες, μικρού και μεγάλου μήκους, όλες αξεπέραστες μέχρι σήμερα, όμως μέχρι τότε η παρουσία του στο χώρο του κινηματογράφου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή του Άρμπακλ. Φυσικά, ο Άρμπακλ είναι ο πρώτος που σκηνοθέτησε τον Κήτον κι αυτός που τον μύησε στην τεχνική των γκαγκ και στο στήσιμο των σλάπστικ ταινιών. Επίσης, ο Άρμπακλ είναι ο πρώτος που φόρεσε τόσο ψηλά το παντελόνι, να καλύπτει το στομάχι του, κάτι που αντέγραψε με επιτυχία ο Τσάρλυ Τσάπλιν.
Παρασύρθηκα κι αντί να μιλήσω για τον Άρμπακλ ξαναμιλώ για τον Κήτον! Έτσι είναι όμως: ο πολύ μεγάλος καλλιτέχνης επισκιάζει τους μικρότερους, τόσο στη φήμη όσο, και κυρίως, στη σκέψη. Βέβαια, ο Άρμπακλ δεν ήταν αμελητέα ποσότητα, και δεν εννοώ τον… όγκο του (!) που οδήγησε τον μικροσκοπικό πατέρα του στη σκέψη ότι.. δεν είναι δικό του παιδί! Ο Φάττυ, σύγχρονος ενός άλλου χοντρού, πιο γνωστού και πιο σπουδαίου, του Όλιβερ Χάρντι (Oliver Hardy), ήταν μεν ογκώδης, είχε δε μια αξιοθαύμαστη ελαστικότητα κι ευκινησία. Το πλαδαρό πρόσωπό του τον έδειχνε πιο νέο απ’ όσο ήταν στην πραγματικότητα (γεννήθηκε το 1887 και στα 1920 περίπου ήταν πάνω από 30 χρόνων, έδειχνε όμως κοντά στα 20), και τον εμφάνιζε άλλοτε ως αγαθό ή και χαζό γίγαντα κι άλλοτε ως κουτοπόνηρο και σκανδαλιάρικο παλιόπαιδο. Η ιστορία λέει ότι σ’ αυτόν οφείλεται ό πρώτος κινηματογραφικός τουρτοπόλεμος (στον οποίο επιδόθηκαν σχεδόν όλοι οι μεγάλοι κωμικοί, ακόμη κι ο μεγαλύτερος δικός μας, ο Θανάσης Βέγγος). Ερωτιάρης έως ερωτύλος, τόσο στο πανί όσο και στη ζωή, δεν πρόφτασε να εξελίξει όσο θα ήθελε κι ίδιος το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του αφού, μόλις ένα χρόνο μετά τον κινηματογραφικό του χωρισμό με τον Μπάστερ Κήτον, συνέβη το γεγονός που έμελλε να αποτελέσει κυριολεκτικώς σταθμό στην καριέρα του: σε ένα πάρτυ που οργάνωσε με κάτι φίλους του σε ένα ξενοδοχείο, μια νεαρή στάρλετ βρέθηκε νεκρή. Ο Άρμπακλ κατηγορήθηκε για βιασμό μετά φόνου. Αν και μετά από 3 δίκες αθωώθηκε, το στίγμα της σκοτεινής προσωπικότητας και η αποστροφή της κοινής γνώμης παρέμειναν. Ο Άρμπακλ δεν κατόρθωσε ποτέ να ξαναγίνει δημοφιλής παρά τις προσπάθειες τόσο του ίδιου όσο και του Μπάστερ Κήτον, ο οποίος δεν τον ξέχασε στα δύσκολα.
Μετά από 4 περίπου χρόνια αναγκαστικής αποχής (ή ημι-αποχής) από τον χώρο των θεαμάτων, ο Φάττυ Άρμπακλ επανέρχεται και… αποτυγχάνει. Η αποτυχία του μάλιστα ήταν τέτοια που αναγκάστηκε να βιοπορίζεται σχεδόν αποκλειστικά ως σκηνοθέτης, με άλλο όμως όνομα (το όνομα William Goodrich), δεδομένου ότι οι εμφανίσεις του ως ηθοποιού ήταν ελάχιστες. Απολύτως φυσιολογικά, και η προσωπική του ζωή καταστράφηκε: η γυναίκα του τον χώρισε, το ίδιο και η επόμενη, κι ίδιος βρήκε καταφύγιο, πού αλλού;, στο αλκοόλ. Παντρεύτηκε για τρίτη φορά αλλά έναν χρόνο μετά, το 1933, πέθανε από καρδιακή προσβολή στον ύπνο του. Ήταν 46 ετών…
Οι ταινίες του Φάττυ Άρμπακλ της περιόδου ώς το 1921, της καλύτερης περιόδου του δηλαδή, δεν έχουν διασωθεί όλες. Απ’ όσες έχουν διασωθεί, ξεχωρίζω τις ακόλουθες (όλες είναι μικρού μήκους, 20 λεπτά κατά μέσο όρο, όλες τις σκηνοθέτησε ο Φάττυ Άρμπακλ και σ’ όλες συμμετέχει ο μεγάλος Μπάστερ Κήτον κι ο ανιψιός του Άρμπακλ, ο Al. St. John):
CONEY ISLAND (1917)
http://www.youtube.com/watch?v=qjgyF_NFMbU
και
Στις πρώτες σκηνές της ταινίας βλέπουμε τον Μπάστερ Κήτον να ανεβαίνει σε έναν στύλο για να παρακολουθήσει καλύτερα μια παρέλαση. Καθώς βλέπει τους παρελαύνοντες ενθουσιάζεται και… χειροκροτεί! Μοιραία πέφτει, αφού δεν κρατιέται από πουθενά πια!
Μετά βλέπουμε τον Φάττυ στην παραλία με τη σύζυγό του. προσπαθεί να της ξεφύγει για να… τσιλιμπουρδίσει. Το πετυχαίνει αφού σκεπάζεται ολόκληρος με άμμο και, ελεύθερος πια, πηγαίνει στο λούνα-παρκ. Εκεί βρίσκεται κι Μπάστερ αλλά και ο Al St. John. Η γυναίκα που συνοδεύει ο Μπάστερ περνάει διαδοχικά από τα χέρια του John, του Φάττυ και, στο τέλος, καταλήγει και πάλι στον Μπάστερ (έτσι είναι οι γυναίκες…), ενώ η σύζυγός του Φάττυ τον ανακαλύπτει και τον σέρνει στα δικαστήρια για απιστία (… κι έτσι!).
BACK STAGE (1919)
http://www.youtube.com/watch?v=zOnTo6ko27c
και
Η δράση εδώ εκτυλίσσεται σ’ ένα θέατρο, όπου εργάζονται ο Φάττυ, ο Μπάστερ και ο Al St. John. Ένας θηριώδης κι άξεστος άντρας – σταρ φτάνει στο θέατρο, φέρεται άσχημα και καταπιέζει τη γυναίκα του. Οι 3 άνθρωποί μας αντιδρούν και, μέσα από διάφορες γκάφες, κατορθώνουν και εξουδετερώνουν τον «κακό». Ο Φάττυ επισκέπτεται στο νοσοκομείο την γυναίκα, που είχε τραυματίσει ο άντρας της, κρατώντας κάτι σαν δώρο. Είναι ένα μήλο το οποίο αντί να της το προσφέρει, το τρώει ενώπιόν της.
Η ταινία αρχίζει με τον Φάττυ αφισοκολλητή, ο οποίος κολλάει (κυριολεκτικώς) στον τοίχο ένα παιδάκι που τον ενοχλεί (!), που είναι μια απ’ τις καλύτερες της εν λόγω ταινίας, χαρακτηριστική του Φάττυ.
HIS WEDDING NIGHT (1917)
http://www.youtube.com/watch?v=Wkf-Jhv0j6k
και
Ο Φάττυ διατηρεί ένα κατάστημα, κάτι σαν ντράκστορ. Αγαπάει την Αλίκη, την κόρη του φαρμακοποιού, την οποία κι αρραβωνιάζεται. Ο Μπάστερ φέρνει (με ποδήλατο) το νυφικό φόρεμα, το οποίο και επιδεικνύει ο ίδιος στη νύφη… φορώντας το! Έτσι, ο Al St. John, ανταγωνιστής του Φάττυ, απαγάγει τον Μπάστερ αντί για τη νύφη! Φασκιωμένο με το νυφικό, τον οδηγεί στο Δημαρχείο και ζητάει από το Δήμαρχο να τους παντρέψει αμέσως. Ο Φάττυ φτάνει εγκαίρως και παίρνει τη θέση του γαμπρού, γλιτώνει όμως την ξεφτίλα αφού την ίδια ώρα έρχεται η Αλίκη. Ο Μπάστερ ξεφασκιώνεται και … χαμογελάει (απ’ τις ελάχιστες φορές σ’ όλη την καριέρα του!)
Είναι η ταινία με το καλύτερο, ίσως, σενάριο απ’ όσες γύρισε ο Φάττυ. Θεωρώ ότι με λίγο καλύτερα σενάρια ο Άρμπακλ θα μας είχε δώσει πολύ καλύτερες ερμηνείες.
GOOD NIGHT, NURSE! (1918)
http://www.youtube.com/watch?v=2HIRFHHKDEg
Ο Φάττυ είναι αλκοολικός (που να ’ξερε ότι στο τέλος θα καταντούσε αλκοολικός στην πραγματικότητα…) και δεν ξέρει τι κάνει: μαζεύει ένα ζευγάρι πλανόδιων μουσικών (κι επαιτών) στο σπίτι του, κολλάει ένα γραμματόσημο στο μέτωπο ενός άλλου αλκοολικού, γράφει τη διεύθυνση του σπιτιού του στο πουκάμισό του και τον αφήνει σ’ ένα ταχυδρομικό γραμματοκιβώτιο προς αποστολή! Η γυναίκα του που δεν ανέχεται αυτήν την κατάσταση, τον πείθει να εισαχθεί σε κλινική αποτοξίνωσης. Γιατρός στην κλινική είναι ο Μπάστερ και βοηθός του ο Al St. John. Του βάζουν θερμόμετρο αλλ’ αυτός το τρώει! Μπλέκει με μια τρελλή ασθενή που του ζητάει να την βγάλει έξω. Το κάνει αλλά σχεδόν αμέσως η τρελλή του ζητάει να την ξαναβάλει μέσα! Προσπαθεί να διαφύγει απ’ την κλινική και ντύνεται νοσοκόμα. Χαριεντίζεται με τον Μπάστερ (μοναδική σκηνή αφού ο Μπάστερ εγκαταλείπει το πέτρινο πρόσωπό του και… γελάει!), τον ανακαλύπτουν όμως και τον κυνηγούν. Το βάζει στα πόδια, μπλέκεται σ’ έναν αγώνα δρόμου και έρχεται πρώτος! Τον συλλαμβάνουν όμως και τον γυρίζουν πίσω στην κλινική.
Ταινία κυνηγητού και... μεταμφίεσης, την επέλεξα κυρίως για τη σκηνή που ο Μπάστερ Κήτον γελάει (για ιστορικούς λόγους).
THE COOK (1918)
http://www.youtube.com/watch?v=O7c_3LgJaUU
και
Ο Φάττυ είναι μάγειρας κι ο Μπάστερ σερβιτόρος σ’ ένα εστιατόριο πολυτελείας. Έρχεται ο Al St. John και δημιουργεί πρόβλημα αλλά «καθαρίζει» ο σκύλος του Φάττυ, ο οποίος παίρνει στο κυνήγι τον ταραξία.
Μέτρια ταινία με 2 όμως υπέροχες σκηνές: τη σκηνή που ο Φάττυ και ο Μπάστερ τρώνε σπαγγέτι με κάθε πιθανό τρόπο και τη σκηνή της ζογκλερικής συνεργασίας μάγειρα και σερβιτόρου κατά την εκτέλεση των παραγγελιών (πετάνε και πιάνουν πιάτα και ποτήρια στον αέρα κ.λπ.).
Ο τραγικός θάνατος της νεαρής στάρλετ (Virginia Rappe το όνομά της) αποτέλεσε ένα από τα πρώτα «σεξουαλικά» σκάνδαλα του Χόλυγουντ, αν όχι το πρώτο. Η περίπτωση του Φάττυ Άρμπακλ, ανεξαρτήτως της ενοχής του ή όχι, απέδειξε περίτρανα ότι το τεκμήριο της αθωότητας δεν έχει πολλές φορές καμία σημασία, όπως καμία σημασία δεν έχει ενίοτε ακόμα κι η ίδια η αθώωση. Δεν ξέρω τι θα μπορούσε να κάνει ο συμπαθής χοντρούλης στο μέλλον αν δεν του τύχαιναν όσα τραγικά του έτυχαν. Αν και δεν μπορεί, σε καμιά περίπτωση, να συγκριθεί με τον Μπάστερ Κήτον ή τον Όλιβερ Χάρντυ και τον Τσάρλυ Τσάπλιν, εν τούτοις όσα έκανε, μέχρι το 1921, δεν είναι λίγα. Έχετε καταλάβει ότι το oxy-moron, όσο υπάρχει, δεν μπορεί παρά να μνημονεύει περιπτώσεις σαν αυτή του Φάττυ. Αλλιώς, δεν θα ήταν… οξύμωρον (φυσικά)!
Αθήνα, 4 Ιανουαρίου 2012
Φώτης Μπατσίλας
