Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως

Εθνική εορτή σήμερα, με «ιδιωτικές», ως επί το πλείστον, παρελάσεις, μεταξύ συγγενών (πολιτικών) και φίλων (αστυνομικών). Αλήθεια, πώς και δεν σκέφτηκαν να τις κάνουν σε… στούντιο, να τις μαγνητοσκοπήσουν κατόπιν, με κομπάρσους-θεατές και χειροκροτήματα-κονσέρβα; Θα ήταν, αν μη τι άλλο, ένα αψεγάδιαστο θέαμα, με σχολιαστές στο στούντιο, μοντέλα με καλσόν γαλανόλευκα, ράφτες φουστανέλας, δώρα (π.χ. αναμνηστικά καριοφίλια) και, φυσικά, «αγαπημένες διαφημισούλες»! Το «oxy-moron» δεν θα παρελάσει ούτε φέτος, θα παραμείνει όμως επίκαιρο και θ’ ασχοληθεί μ’ ένα κάπως άγνωστο στο πλατύ κοινό των παρελάσεων νεοελληνικό μυθιστόρημα, το «Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως, ήτοι Σκηναί εν Ελλάδι από έτους 1821-1828» (1861) του Στέφανου Θ. Ξένου. Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο έργο (άνω των 1.000 σελίδων) που κυκλοφορεί σε 2 τόμους από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη (Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, 1988) σε φιλολογική επιμέλεια της Βικτωρίας Χατζηγεωργίου – Χασιώτη, με τη γενική εποπτεία του Απόστολου Σαχίνη. Είναι γραμμένο σε μία τυπική Καθαρεύουσα (πλην των διαλόγων που αποδίδονται στην Δημοτική), με μακροπερίοδο λόγο, δίχως ιδιαίτερα δύσκολες λέξεις, αν και οι συχνές παραπομπές – παραθέσεις ιστορικών πηγών (αναγκαίων σε κάποιους για την κατανόηση της πλοκής) πολλές φορές κουράζουν.

Ο Στέφανος Θ. Ξένος αφηγείται αναλυτικά την ιστορία μιας φανταστικής ηρωίδος της Ελληνικής Επαναστάσεως, της Ανδρονίκης και του επίσης φανταστικού αγαπημένου της, Θρασύβουλου, τους οποίους όμως εντάσσει σ’ ένα απολύτως αληθές ιστορικό πλαίσιο (στον ελλαδικό χώρο του 1821-1828) δίπλα σε ιστορικές και πασίγνωστες μορφές (από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄ και τον Γεωργάκη Ολύμπιο έως τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Λόρδο Μπάιρον). Η ιστορία – ποταμός έχει, με λίγα λόγια, ως εξής:

Η Ανδρονίκη, νεαρή μοναχοκόρη ενός πλούσιου δημογέροντα της Δημητσάνας, όμορφη, με την «κόμην καλλίτριχον, εβένινον και μακράν μέχρι γονάτων, τους οφθαλμούς αμυγδαλώδεις και μέλανας ως δύο σβεστούς άνθρακας» που «έλαμπον όμως ως αναμμένοι», γνωρίζεται, ερωτεύεται και αρραβωνιάζεται με τον Θρασύβουλο, τον νεαρό ανιψιό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. Την Ανδρονίκη όμως αγαπάει παράφορα και ο ιδιωτικός της δάσκαλος, ο Βάρθακας, ένας δαιμόνιος πλην δύσμορφος άνδρας, που δεν διστάζει να μετέλθει οποιοδήποτε μέσο και τρόπο προκειμένου να την κάνει δική του. Έτσι, προδίδει την οικογένειά της στους Τούρκους, οι οποίοι καταστρέφουν το αρχοντικό της και σκοτώνουν τους δικούς της, με αποτέλεσμα αυτή να αναγκασθεί να ξενιτευθεί και να ταξιδέψει εντός και εκτός της Πελοποννήσου, για μεγάλο χρονικό διάστημα μεταμφιεσμένη σε άντρα (τον καπετάν-Ανδρόνικο!), από το Χάνι της Γραβιάς και το Κωρύκιον Άντρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου ώς τη Χίο και από την Τριπολιτσά ώς το Μεσολόγγι, περνώντας πάρα πολλές κακουχίες. Αλλά και ο Θρασύβουλος δεν έχει καλύτερη τύχη: από τον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη και την Μολδοβλαχία ώς το Μεσολόγγι και τις εκεί μάχες, έζησε πολύ δύσκολα κι επικίνδυνα, πολεμώντας για την Ελευθερία. Διώκτης και κακή μοίρα και για τους δύο ο αδίστακτος Βάρθακας, ο οποίος αλλάζοντας ονόματα και θρησκείες ανάλογα με την περίσταση (Ζυγομαλάς, Αρναούτ-Πασάς) κατορθώνει και επιβιώνει, λες κι είναι αθάνατος, και ρίχνεται κάθε φορά με νέα μανία και ακόρεστο πάθος στο κυνήγι της μοναδικής γυναίκας που ερωτεύθηκε ποτέ, της Ανδρονίκης, αλλά και του μισητού αντίζηλού του, του Θρασύβουλου. Στο τέλος οι δύο νέοι, που κατορθώνουν να επιβιώσουν, ξανασυναντιούνται στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και παντρεύονται. Ωστόσο, ο Θρασύβουλος που εν τω μεταξύ ακρωτηριασθεί, πεθαίνει λίγο μετά, και η Ανδρονίκη, μόνη πια και δίχως ζωντανό πάθος, αυτοεξορίζεται σε ρωσικό μοναστήρι και πεθαίνει βαριά άρρωστη από φυματίωση.

Η τέταρτη μεγάλη μυθιστορηματική μορφή του έργου αυτού του Ξένου είναι η κυρά Ρ…, «υψηλή, μελανή και χονδράς επιδερμίδος, με οφθαλμούς, κόμην και οφρύς μελανωτάτους και χαρακτηριστικά μάλλον ανδρικά, Σουλιώτης το γένος… τολμηρά, θερμή, ανυπόμονος και παράφορος ενίοτε μέχρι χειρονομιών», διαρκής εύθυμη νότα της αφήγησης, ερωτομανής και μυθομανής, αμόρφωτη και κουτοπόνηρη, δεν αφήνει αρσενικό για αρσενικό που να μην κυνηγήσει (έως και τον Εδουάρδο Τρελλώνη ερωτεύεται, τον οποίο αποκαλεί κύριο… Τρελλό!), που να μην «κατακτήσει» δηλαδή, αν και πάντα μένει μόνη (και προφανώς «αμόλυντη»).

Όλα τα σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης παρελαύνουν από τις πυκνοτυπωμένες σελίδες του βιβλίου, ιδιαίτερη θέση όμως καταλαμβάνουν η Πολιορκία και η Έξοδος του Μεσολογγίου. Το οργιώδους φαντασίας και εν πολλοίς ανοικονόμητο στόρυ του βιβλίου, αν και κατ’ ουσίαν αδιάφορο, θα μπορούσε να αποτελέσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τη δημιουργία σήμερα ενός… κόμικ, στο οποίο, φυσικά, δεσπόζουσα θέση θα έπρεπε να έχουν οι χαρακτήρες του Βάρθακα και της κυράς Ρ… (Άλλωστε, εξ όσων γνωρίζω διασκευάστηκε γύρω στα 1955 από τον Μιχ. Χαννούση στη... Δημοτική και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «ρομάντσου»). Δεν πρόκειται για ιδιαιτέρως σημαντικό έργο, θα μπορούσε όμως κάλλιστα να χρησιμεύσει ως «εγχειρίδιο εθνοφροσύνης και δημοκρατίας» (κατά τη σχετική έκφραση του Θωμά Γκόρπα), ιδιαίτερα δε στις δύσκολες σημερινές μέρες και ως «αντίδοτο κλειστών παρελάσεων» (θα συμπλήρωνα εγώ…).

Τέλος, να σημειώσω δυο λόγια και για τον συγγραφέα: Ο Στέφανος Θ. Ξένος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1821 και μετά από έναν περιπετειώδη και πλούσιο σε χρήματα και εμπειρίες βίο (μονομαχίες, ταξίδια, επιχειρήσεις, ενασχόληση με την πολιτική, εκλογές, συλλογές έργων τέχνης, συγγραφή στα Αγγλικά και Ελληνικά, δωρεές στην Εθνική Πινακοθήκη κ.λπ.), πέθανε πάμφτωχος σε μια τρώγλη κάτω από την Ακρόπολη το 1894. Άλλα έργα του: Ο διάβολος εν Τουρκία (1862), Η Παγκόσμιος Έκθεσις (1852), Η Κιβδηλεία (1859), η εβδομαδιαία εφημερίδα Ο Βρεττανικός Αστήρ (1860-1862) κ.α. Οι φωτογραφίες του Ξένου προέρχονται κατά σειρά από το in.gr και από την el.wikipedia.org, του εσώφυλλου του βιβλίου από το poulato.gr, ενώ αυτή του Ο. Ανδρούτσου από το site gym-gravias.fok.sch.gr

Αθήνα, 25η Μαρτίου 2012

Φώτης Μπατσίλας