21 + 1 Τζιτζίκια...

 21 + 1 τζιτζίκια μου τριβελίζουν το μυαλό. Κάτι «πρέπει» να πω γι’ αυτά, κάτι ν’ αποκαλύψω, έστω τα στοιχεία τους να δώσω, να Σας τα «καταδώσω», αφού, άλλωστε, λίγο – πολύ αυτό κάνει ένα μπλογκ (και δη …οξύμωρον!), «καταδίδει» τις προσωπικές σκέψεις του γράφοντος, στην προσπάθειά του, φυσικά, να μάθει πώς να λυτρώνεται απ' αυτές…

Τα βάζω σε σειρά τυχαία και σας λέω όσα ξέρω γι’ αυτά. Κι αυτά, τα άτιμα, αρχίζουν και τραγουδούν (τζιτζίκια είναι!) κι αποκαλύπτουν, κι εξηγούν. Κι, ίσως, στο τέλος, οδηγήσουν και στο ένα… Πάμε:

1. Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ ΚΙ Ο ΜΕΡΜΗΓΚΑΣ. Το παραμύθι. Η συκοφαντία της ανεμελιάς υπέρ της εργατικότητας, της χαράς υπέρ της θλίψης, του παρόντος υπέρ του μέλλοντος. Προτιμώ την ταινία του Φίλιππα Φυλακτού σε σενάριο Τσιφόρου – Βασιλειάδη, που έχει κι Αυλωνίτη (και Ρίζο και Ντορ και Μπελίντα). Κι αν όλα όσα …μνημόνευσα σας έφεραν στο νου λέξη της ίδιας ρίζας, μην ανησυχείτε: τζιτζίκια γεννηθήκαμε κι, όχι, δεν προλάβαμε (όλοι) να γίνουμε μυρμήγκια…

2. Ω, ΜΑΚΑΡΙΑ ΠΕΤΕΙΝΑ. Από τους «Όρνιθες» του Χατζιδάκι σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα, με τον Γιώργο Μούτσιο και Χορωδία. Καλά τα λέει ο Αριστοφάνης:

«Ω, μακάρια πετεινά

με τα ωραία φτερά ντυμένα

το χειμώνα ξένοιαστα

για παπούτσια και για χλαίνα.

Ούτε θέρος απ’ αχτίνα

του ήλιου ξερολαχανιάζω

μεσ’ στα ρόδα και στα κρίνα

και στις φυλλωσιές φωλιάζω

άμα ο τζίτζικας ο λάλος χαίρεται που ήλιος καίει

κι απ’ την κάψα μεθυσμένος με ψιλή φωνή το λέει

κι έχω χειμαδιό σπηλιές

όπου παίζω με ξωθιές

και την άνοιξη βοσκάω μύρτα τρυφερά παρθένα,

που τα καλλιεργούν οι Χάρες σε βουνόπλαγα ανθισμένα.»

3. ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΓΑΠΗ. Απ’ την «Πολιτεία» του Μίκη Θεοδωράκη, σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη, με τον Στέλιο Καζαντζίδη και τη Μαρινέλλα.

«...Έχεις τον ήλιο στα μαλλιά σου

και το φεγγάρι στην ποδιά σου

κι ένα τζιτζίκι εκεί στα στήθια

που σου λε- που σου λέει παραμύθια...».

4. ΤΟ ΠΑΡΔΑΛΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ. Ο Τζίμης Πανούσης περιγράφει …«Χημεία και Τέρατα»:

«Αυτό το πηγαιν’-έλα στη μυρμηγκοφωλιά σας

συσσώρευση σαβούρας για τα γεράματά σας

ενώ από ψηλά σάς τραγουδώ, μονότονο τζιτζίκι παρδαλό

εγώ δεν κουβαλάω, δεν έχω το χτικιό, είμαι φρικιό».

Ο Τζιμάκος κι αν τα λέει καλά…

5. ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ FOR EVER. Εδώ δεν έχει λόγια. Είναι ένα οργανικό κομμάτι του Μιχάλη Σιγανίδη από το δίσκο του «Sabbath lift». Θα μπορούσε κάλλιστα να είν’ ο ήχος των τζιτζικιών καταμεσήμερο, κατακαλόκαιρο.

6. Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ. Ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου περίπου του 1920 (θυμάστε «τα ψηλά βουνά»;) μελοποιημένο απ’ τον Γιάννη Ζουγανέλη και τραγουδισμένο απ’ τον ίδιο και την …οικογένειά του (Ισιδώρα Σιδέρη, Ελεωνόρα Ζουγανέλη). Περιέχεται στον παιδικό δίσκο του Ζούγα «Παραμυθοτράγουδα». Ναι, καλά το σκεφτήκατε, κοντεύω τα σαράντα κι ακόμα είμαι παιδί! Το παραθέτω όλο:

Πού είσαι τάχα εδώ κοντά μου,

τζίτζικά μου, τζίτζικά μου,

πού είσαι τάχα σκαλωμένος

και λαλείς ευτυχισμένος;

Τι χαρούμενος που θα ’σαι!

Μες στην πράσινη μουριά μου

τραγουδείς κι αποκοιμάσαι,

τζίτζικά μου, τζίτζικά μου!

Τραγουδείς το μεσημέρι,

τζίτζικά μου, τζίτζικά μου,

τραγουδείς το καλοκαίρι

που στον κήπο σ’ έχει φέρει.

Τραγουδείς πολύ κοντά μου.

Στον κορμό, στον κλάδο να ’σαι;

Δε σε πιάνω, μη φοβάσαι,

τζίτζικά μου, τζίτζικά μου!

7. ΝΥΧΤΟΠΕΝΤΟΖΑΛΗΣ.

«Τζιτζίκια στήσαν το χορό

με το χορό, στο ντάλα μεσημέρι

και στέκουν γύρω τα παιδιά

και παίζουν παλαμάκια…»

Ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, μελοποιημένο απ’ τον Νίκο Μαμαγκάκη. Περιέχεται στο δίσκο «11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου». Τραγουδάει (όχι κι άσχημα) ο Γιάννης Πουλόπουλος.

8. Ο ΝΙΚΟΛΑΚΗΣ, ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ. Στίχοι και μουσική του Απόστολου Καλδάρα. Τραγουδά ο πιτσιρίκος τότε (και μετέπειτα …γόης του ελληνικού τραγουδιού) Νίκος Νομικός. Πλάκα έχει. Είχε κυκλοφορήσει σε 45άρι το 1962, αλλά συμπεριλήφθηκε πρόσφατα στη συλλογή «Τα παιδικά του 60».

«…Πάντα ζω σαν το τζιτζίκι , πάντα ζω σαν το τζιτζίκι

πάντα ζω σαν το τζιτζίκι , όλο μπάλα και ξυλίκι.

Όλο μπάλα και ξυλίκι

κι ούτε νοιάζομαι για νοίκι…»

9. ΝΑΓΚΑΣΑΚΙ. Πάλι ο (τζι)Τζιμάκος σ’ ένα ιστορικό τραγούδι απ’ την εποχή των Μουσικών Ταξιαρχιών (και τους δίσκους «Αν η γιαγιά μου είχε ρουλεμάν» και «Hard Core»).

«…Κάτω από το χώμα σαν τα ποντίκια,

κι ο εφιάλτης σε κυνηγά.

Τέρμα τα πουλάκια και τα τζιτζίκια,

μονάχα βράχια ραδιενεργά.

Zεις πρωτοπόρο Ναγκασάκι,

σε κάθε δρόμο, κάθε σοκάκι, Ναγκασάκι …».

10. ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ. Κι αυτό ορχηστικό, της A. Ionatos. Από το δίσκο της «Ιουλίου Λόγος» σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Η συχνή ενασχόλησή της με τον ποιητή προφανώς την οδήγησε και στα τζιτζίκια που, ειρήσθω εν παρόδω (όπως θα διαπιστώσετε, άλλωστε) απαντώνται συχνότατα στο έργο του Ελύτη.

11. Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ (ΣΤΟ ΠΗΛΙΟ). Η μουσική είναι του Μίμη Πλέσσα και οι στίχοι (ποιού άλλου;) του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Τραγουδά ο (βασικός τότε) τραγουδιστής των τραγουδιών του διδύμου Γιάννης Πουλόπουλος. Από τον δίσκο «Μίλα μου για την Λευτεριά» (στον οποίο, για την ιστορία, συμμετείχε και η Ρένα Κουμιώτη). Μέτριο το τραγούδι (κι άστοχη η ρίμα του «Πήλιο» με τον «ήλιο»…), μέτρια και η ερμηνεία. Το παραθέτω κι αυτό όλο:

Κυρ-τζίτζικα, συμπάθα με, που δεν σε σιγοντάρω,

μ’ απ’ όλα αυτά που πάθαμε, μου ’ρχεται να φουντάρω,

να βάλω πέτρα στο λαιμό και μια και δυο στον ποταμό.

Κυρ-τζίτζικα, μας πιάσανε τον Αύγουστο στο Πήλιο

και μας εξαναγκάσανε να βάψουμε τον ήλιο.

Με το συμπάθιο βρε παιδιά, πάρ’τε πινέλο και μπογιά.

Κυρ-τζίτζικα, εβάψαμε με φούμο δυο αχτίδες.

Τα χέρια μας εκάψαμε, κι οι άλλοι μην τους είδες.

Και θα το δεις, λόγω τιμής, για όλα αυτά θα φταίμε εμείς.

12. ΤΑ ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ. Εδώ έχουμε ένα απ' τα πιο γνωστά τραγούδια του «Νέου Κύματος». Μουσική του Λίνου Κόκοτου, ποίηση του Ελύτη κι ερμηνεία του Μιχάλη Βιολάρη. Από τον δίσκο «Το Θαλασσινό Τριφύλλι». Γλυκό και νοσταλγικό τραγούδι. Όλο κι αυτό:

Η Παναγιά τα πέλαγα κρατούσε στην ποδιά της,

τη Σίκινο την Αμοργό και τ’ άλλα τα παιδιά της.

E, σεις τζιτζίκια μου άγγελοι, γεια σας κι η ώρα η καλή.

Ο βασιλιάς ο ήλιος ζει; Κι όλοι αποκρίνονται μαζί:

Ζει, και ζει και ζει, και ζει και ζει, και ζει και ζει,

ο βασιλιάς ο ήλιος ζει!

Από την άκρη του καιρού και πίσω απ' τούς χειμώνες

άκουγα σφύριζε η μπουρού και βγαίναν οι γοργόνες

Και ’γώ μέσα στους αχινούς στις γούβες στ’ αρμυρίκια

σαν τους παλιούς θαλασσινούς ρωτούσα τα τζιτζίκια:

E, σεις τζιτζίκια μου άγγελοι γεια σας κι η ώρα η καλή

ο βασιλιάς ο ήλιος ζει; Κι όλοι αποκρίνονται μαζί:

Ζει, και ζει και ζει, και ζει και ζει, και ζει και ζει,ο βασιλιάς ο ήλιος ζει!

13. ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ. Υπέροχο ποίημα του Ελύτη που, ευτυχώς, μελοποιήθηκε καλά από τον Γιάννη Μαρκόπουλο. Ερμηνεύουν ο Σταύρος Πασπαράκης και Χορωδία. Από τον δίσκο «Ήλιος ο Πρώτος». Φυσικά, κι αυτό όλο (μέσα σε παρένθεση οι στίχοι που δεν μελοποιήθηκαν και που, δυστυχώς, είναι κι αυτοί των τζιτζικιών …):

Πάει καιρός που ακούστηκεν η τελευταία βροχή

(πάνω από τα μυρμήγκια και τις σαύρες)

Τώρα ο ουρανός καίει απέραντος,

(τα φρούτα βάφουνε το στόμα τους),

της γης οι πόροι ανοίγουνται σιγά-σιγά

(και πλάι απ’ το νερό που στάζει συλλαβίζοντας)

ένα πελώριο φυτό κοιτάει κατάματα τον ήλιο

Ποιος είναι αυτός που κείτεται στις πάνω αμμουδιές

(ανάσκελα φουμέρνοντας ασημοκαπνισμένα ελιόφυλλα;

Τα τζιτζίκια ζεσταίνονται στ’ αυτιά του,

Τα μυρμήγκια δουλεύουνε στο στήθος του,

Σαύρες γλιστρούν στη χλόη της μασχάλης,

κι από τα φύκια των ποδιών του αλαφροπερνά ένα κύμα,

σταλμένο απ’ τη μικρή σειρήνα που τραγούδησε)

Ω σώμα του καλοκαιριού γυμνό καμένο

φαγωμένο από το λάδι κι από το αλάτι

Σώμα του βράχου και ρίγος της καρδιάς,

μεγάλο ανέμισμα της κόμης λυγαριάς

'Αχνα βασιλικού πάνω από το σγουρό εφηβαίο

γεμάτο αστράκια και πευκοβελόνες,

σώμα βαθύ πλεούμενο της μέρας

('Ερχονται σιγανές βροχές ραγδαία χαλάζια

Περνάν δαρμένες οι στεριές στα νύχια του χιονιά

που μελανιάζει στα βαθιά μ’ αγριεμένα κύματα

Βουτάνε οι λόφοι στα πηχτά μαστάρια των νεφών

 Όμως και πίσω απ’ όλα αυτά χαμογελάς ανέγνοια

και ξαναβρίσκεις την αθάνατη ώρα σου

όπως στις αμμουδιές σε ξαναβρίσκει ο ήλιος,

όπως μες στη γυμνή σου υγεία ο ουρανός)

14. ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΚΙ. Ελύτης και πάλι, μέρος του ποιήματος Ιουλίου Λόγος (από τα ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ του ποιητή). Μουσική της Ionatos, με την ίδια και τον Σπύρο Σακκά, από το δίσκο «Ιουλίου Λόγος»:

«…κρατώντας το τζιτζίκι που είναι ο Δίας και πάει από ’να

σ’ άλλον Γαλαξία τα καλοκαίρια του …».

15. ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ. Της Αρλέτας με την ίδια από το δίσκο «Ένα καπέλο με τραγούδια». Γνωστή και χαρακτηριστική (μελαγχολική) μπαλάντα της Αρλέτας:

«…Θυμάμαι ένα άσπρο μεσημέρι, κάποιο ωραίο καλοκαίρι.

Είχες το σώμα κάποιας μοίρας, τη γεύση της αρμύρας.

Ήξερες μόνο να ζητάς, χωρίς να ξέρεις να πονάς.

Τζίτζικας που δεν τραγουδά, χορός χωρίς χαρά …».

16. Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ. Λαϊκότροπο τραγούδι των Γιάννη Ζαχαρόπουλου και Γιάννη Μυλωνά, με τον (πρώην …τερμίτη) Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, από τον δίσκο «Στο Αφιερώνω»:

«…Μέσα στον κόσμο αρνήθηκα

τα πράγματα τ’ ανήθικα,

κι απ’ τη ζωή του μέρμηγκα

προτίμησα του τζίτζικα …».

17. ΤΟ ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ. Σε στίχους Νίκου Κανάκη και μουσική Ορφέα Περίδη με τον ίδιο τον συνθέτη. Από τον ίσως λιγότερο γνωστό δίσκο του Περίδη «Στο πρώτο πέταγμα»:

«…Τρέχω στο ποτάμι τρέχω

τ’ αηδονάκι να σου φέρω,

κι αν δεν το ’βρω, κι αν μου φύγει,

τρέχω για να παραγγείλω

στο τζιτζίκι και στο γρύλο …»

18. ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ. Τραγούδι στο γνωστό …μαθητικό ύφος του συγκροτήματος απ’ την Κέρκυρα Κόρε Ύδρο (Κορεσμένοι Υδρογονάνθρακες). Από τον τελευταίο τους δίσκο «Όλη η αλήθεια για τα παιδιά του ’78»:

«…τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου,

τη φθίνουσα χαρά των μαθητών,

την παρακμή, την ευθύνη, τη σκληρή αλήθεια

στα τελευταία τζιτζίκια …».

19. ΚΑΤΩ ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΥΠΝΟ. Τραγούδι σε μουσική του Σωκράτη Μάλαμα (διαπιστώνεται εύκολα, παρά τη «διαφορετική» ενορχήστρωση!) και σε στίχους του Άλκη Αλκαίου, από τον δίσκο της Ελευθερίας Αρβανιτάκη «Η εκπομπή», με την ίδια:

«Ο χρόνος είναι του Θεού

κι ο πόνος του ανθρώπου,

να βλέπει το είδωλό του

να κλαίει και να γελά

Στην κάψα του μεσημεριού

βουλιάζουν τα τζιτζίκια.

Κοχύλια κι αρμυρίκια

στα μαύρα σου μαλλιά …».

20. Η ΠΕΤΡΑ ΠΟΥ ΑΝΕΒΗΚΕΣ. Μουσική του Νίκου Ξυδάκη και στίχοι του Θοδωρή Γκόνη, με τον συνθέτη. Από το δίσκο «Τένεδος». Τραγούδι στο γνωστό ύφος του Ξυδάκη, απ’ τα γνωστότερα (και τα καλύτερα):

«… Σε μέθυσε ο τζίτζικας,

της γης το μεσημέρι.

Ξεχάστηκες και έχασες

του γυρισμού τ’αστέρι.»

21. Η ΤΡΕΛΗ ΡΟΔΙΑ. Τελευταίο τραγούδι αυτό των αγαπημένων Χειμερινών Κολυμβητών, σε ποίηση (μαντέψ’τε!) του Ελύτη με τον Αργύρη Μπακιρτζη, τον Κώστα Σιδέρη και χορωδία. Από τον δίσκο «Το πέρασμά σου». Ο Μπακιρτζής ξέρει να μελοποιεί, να απαγγέλλει, να τραγουδάει αλλά και να … ρωτάει: «Πέστε μου είναι η τρελή ροδιά;».

«…Σε μεσοφούστανα πρωταπριλιάς και σε τζιτζίκια δεκαπενταύγουστου.

Πέστε μου, αυτή που παίζει, αυτή που οργίζεται αυτή που ξελογιάζει,

τινάζοντας απ’ τη φοβέρα τα κακά μαύρα σκοτάδια της,

ξεχύνοντας στους κόρφους του ήλιου τα μεθυστικά πουλιά,

πέστε μου, αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων,

στο στήθος των βαθειών ονείρων μας, είν’ η τρελή ροδιά;».

  

+ 1… Η αφορμή ως τα τώρα, αλλά μπορεί να γίνει και η «αληθεστάτη πρόφασις»…

Αθήνα, 16 Ιανουαρίου 2011

Φώτης Μπατσίλας

Υ.Γ. Μόλις τέλειωσα το κείμενο, θυμήθηκα και βρήκα κι άλλα …τζιτζίκια σ’ άλλα τραγούδια: στο «Φωκίωνος Νέγρη» των Γιώργου Μουζάκη και Ηλία Λυμπερόπουλου, στο «ο πόλεμος των ζουζουνιών» των Νότη Μαυρουδή και Δημήτρη Μανθόπουλου, στο «Καφενείο Λιανοκάπη» της Νένας Βενετσάνου και της Αγαθής Δημητρούκα, στο «Σε προσέχω σαν δάκρυ» του Μιχάλη Γρηγορίου και της Ρηνιώς Παπανικόλα, στο «τα δέντρα» του Χρήστου Θηβαίου, στο «Εφηβεία» του Γεράσιμου Νεόφυτου, στο παραδοσιακό «Παντρεύουνε τον κάβουρα», στο «Σαντιάγο» του Μίκη Θεοδωράκη και του Λόρκα (απόδοση Μιχάλη Μπορμπούλη) και, φυσικά, στο Άξιον Εστί του Θεοδωράκη και του Ελύτη (στο «Δοξαστικό»). Επίσης, στους δίσκους «Τα τζιτζίκια του χειμώνα» και «το τζιτζίκι και η παρέα του» των Τρίφωνο και Σάκη Τσιλίκη αντιστοίχως. Αναγκαστικά πια θα μείνουν στον πάγκο, μαζί με τ’ άλλα που θα μου θυμίσετε ή υποδείξετε, χρυσές «εφεδρείες».